Wat betekent de naam Roosenboom?

Een nieuw licht op de betekenis van de naam Roosenboom. Het is misschien toch anders dan we dachten!
Tot dusver was onze opvatting over de betekenis van de naam Roosenboom dat het een toponiem was: een familienaam die verwijst naar de plaats waar de eerste naamdrager woonde. De naam Roosenboom staat dan in het rijtje Lindeboom, van der Linden, Eikeboom, Noteboom etc.
Eugen Perau, een bekende genealoog uit Duitsland, die ook Roosenbooms onder zijn voorouders telt, veronderstelt een relatie met boerderij de Roosenboom tussen Schloss Moyland en Kalkar iets ten zuiden van Kleef. Niet te bewijzen maar wel aannemelijk omdat in het Nederrijnse gebied de familienamen heel vaak verwijzen naar de boerderij (de hof) waar de eerste naamdrager woonde. Het is nog steeds aannemelijk dat alle Roosenbooms uit het Kleefse land van die boerderij stammen en dat de familienaam daarmee verband houdt.
Maar waarom heette die boerderij zo?  De voor de hand liggende gedachte is dan dat die boerderij zo heette naar een rozenboom die er vlakbij groeide. Café de Lindeboom in Mook bijvoorbeeld heette zo omdat er een grote lindenboom voor stond. Vandaar dat er in het familiekenmerk een rozenboom (een "rozelaar") is opgenomen.

Maar voor hof de Roosenboom vond ik nu een nieuwe interessante verklaring.
Günter van Meegen uit Bedburg-Hau publiceerde op de website www.lokalkompass.de een uitvoerig artikel over de landweren in het Kleefse land.

De woorden landweer in het Nederlands en Landwehr in het Duits hebben beide twee betekenissen: de oudste betekenis verwees naar de weerbare mannen van een gebied die ter verdediging ingezet konden worden. Vanaf de 13e eeuw verwijzen ze ook naar versterkte omheiningen van een gebied, bestaande uit hagen, sloten en wallen. Een variant hierop zijn de Maasheggen bij Boxmeer: ondoordringbare ineengevlochten heggen van meidoorn en sleedoorn.
270px-Landweer.pngDe landweer bood bescherming tegen vijanden en roversbenden. Er was altijd maar een beperkt aantal doorgangen, de grotere werden voorzien van een toren of een schans de kleinere hadden een slagboom. Hier kon men het verkeer van personen en goederen controleren en tol heffen. In het Kleefse land heetten de slagbomen: boom, bohm, boem (uitgesproken als boom, de "e" is een zogenaamde verlengings-e), reenboom, slagboom of klaphek, schrijft van Meegen. De landweren en de slagbomen werd een naam gegeven aan de hand van plaatselijke bijzonderheden of naar personen vernoemd. Diezelfde namen kan men nu nog terugvinden als straatnamen of als naam van een veld. Bijvoorbeeld: Schneppenbaum (oudere naam Sneppenboom) is een buurtschap van Bedburg-Hau die naar de slagboom vernoemd is. De Rosendaler Landwehr loopt van Rosendal naar Kalkar via Schloss Moyland. De landweer loopt daar langs de stuwwal die daar na de ijstijd is achtergebleven. Van Moyland gaat de landweer verder langs de stuwwal naar Kalkar. Waar hij de huidige Berk'schen Strasse kruist was de doorlaatpost "Roosenboom". 

Zie deze landkaart van van Meegen.

landweren.jpg
Van Meegen voegt hier nog aan toe: Etwas südlich von dieser Stelle gibt es heute noch eine Hofstelle namens „Roosenbooms Hof“. Hier taucht zum zweiten Mal der Name „Rosen“ auf. Sowohl bei Haus Rosendal als auch beim Roosenbooms Hof rührt der Name „Rosen“/„Roosen“ von den Römern her. Die Römer hatten auf der Höhe der eiszeitlichen Endmoräne ihre Begräbnisstätten, und diese wurden bevorzugt mit Rosen bepflanzt. Auch nachdem die Römer das Land verlassen hatten, wuchsen dort noch jahrhundertelang Rosen. Beim Roosenbooms Hof haben wir also zwei Namensgeber: Die Römer und der Boom vom Landwehrdurchlass.
Vom Roosenboom verläuft die Landwehr weiter auf Kalkar zu."

Dat is heel interessant. De naam Roosenboom slaat dan niet op een rozenboom bij de boerderij, maar op de slagboom bij  de plaats waar de rozen groeiden. En de boerderij en daarmee zijn bewoners zijn naar de doorlaatpost met de slagboom vernoemd.  En die rozen groeiden daar al vele eeuwen nadat de Romeinen ze daar geplant hadden op hun kerkhof.
Uit een landschapsinrichtingsplan van het gebied rond Kleef blijkt dat iets ten noorden van de hof inderdaad een Romeins grafveld is ontdekt, dat nu een beschermde status geniet.
Het is een mooi verhaal, maar is het waar? Soms zijn dingen te mooi om waar te zijn, en meestal zijn ze dan ook niet waar. Dus de zoektocht gaat verder.

Komt de familienaam Roosenboom nu echt van de boerderij? Dat zou best kunnen maar dan moeten daar Roosenbooms gewoond hebben. In het Burgerboek van Calcar, waarin genoteerd werd wie er nieuwe burgerrechten kregen, staat vermeld, dat in 1633 een Jan Rosenbohm en in 1634 een Johan Rosenbohm burger werden van Calcar.  Ze woonden dus reeds langer in de stad en ze kwamen van buiten de stad. Ze werden poorter, ofwel ze woonden binnen de poorten en ze kregen burgerrechten. Rond de zelfde tijd woonden er een groot aantal Roosenbooms in Altcalcar zoals blijkt uit de trouw-, doop- en begraafboeken van de parochiekerk van St-Pancratius. De Roosenbooms hof valt wel onder Altcalcar. Het zou nu erg mooi zijn als aangetoond kon worden dat de boerderij al heel lang bestaat en dat er inderdaad Roosenbooms gewoond hebben.
Maar helaas! In 1732 als het Kleefse land wordt opgemeten voor het kadaster stond er op die plaats nog helemaal niets. Het is een stuk van de Gocher Heide. Pas in de kadastrale kaarten van de 19e eeuw verschijnt er een gebouw op die plaats. Een tweede teleurstelling is dat de doorgang in de landweer volgens de regionale geschiedschrijver Friedrich Gorissen de Berk'schen boom heet. En ik heb nog geen aanwijzing gevonden dat de doorlaat ook wel de Roosenboom geheten heeft. Zo blijft er van het verhaal van onze stamboerderij en van de doorlaat de Roosenboom in de landweer voorlopig nog niet veel meer over.
Intussen kreeg ik in het archief van Mosaik van Regine Janssen een kopie van een oude kadastrale kaart van Griethausen, waarschijnlijk uit de 18e eeuw. Griethausen ligt iets noordoostelijk van Kleef aan de Alte Rhein, een oude arm van de Rijn. Daar bevindt zich een groot veld tussen de rivierdijk en de Alte Rhein, dus in de uiterwaarden met de naam 'Den Roosenboom'. Dit veld is eigendom van de 'Arme Waysen to Cleve'. Het veld is 2 en halve morgen groot. (De Rijnlandse morgen (gebaseerd op de oppervlakte die een boer toentertijd in een morgen kon ploegen) is ongeveer 0,85 hectare).
Of deze veldnaam verwijst naar onze familienaam is zeer onzeker. Tot dusver heb ik geen Roosenbooms gevonden in het Griethuisen van de 18e eeuw of daarvoor.

Dus al met al is er geen aannemelijke, laat staan sluitende verklaring van de naam Roosenboom.

Concrete5 Appliance - Powered by TurnKey Linux